Gökçealanlı Uzmanı Prof. Dr. Bekir S. Kocazeybek,

İÜ-C/Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji AD Öğretim Üyesi Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Bekir S. Kocazeybek, dünyada ve Türkiye’deki koronavirüs salgınını karşılaştırdı.

Kocazeybek’in “31 Aralık 2019’da Çin/Vuhan kentinde ilk olarak başlayan atipikpnömoni vakaları süreç içinde giderek artmış ve 11 Mart 2020’ye kadar 100 000’lere ulaşmıştır. 11 Mart 2020’de WHO (Dünya Sağlık Örgütü) PANDEMİ (Uluslararası salgın=Birçok ülkeyi tutan ve insandan insana bulaşabilen yeni tip Coronavirus/nCoV-2019 enfeksiyonu) kararı alarak sürece bir başka ve önemli bir boyut katmıştır ve bugün için ülkemizin de içinde bulunduğu 190 ülkeyi kapsayan bu COVID-19 salgınında 1.000.000’u aşan vaka sayısı ve 82 000’i bulan ölüm vakası ile Dünya ve Türkiye’ye dönük gerçekçi, objektif, uluslararası epidemiyoloji biliminin rehberi ışığında ve bilim insanının vicdanının gereği olarak bir değerlendirme kaçınılmazdır” ifadelerini kullandığı yazıda aşağıdaki değerlendirmeler yapıldı.

DÜNYA’YA DÖNÜK;

♦ WHO (Dünya Sağlık Örgütü) Pandemi ilanını (11 Mart) çok geç açıkladı (31 Aralık-11 Mart arası 200 bin vaka var).

♦ ABD ve İngiltere gibi ülkeler başta işi çok gevşek tuttu (Toplum bağışıklığı). Bu ülkeler küresel virüsü yaymanın lokomotifini Çin’in elinden aldılar.

♦ Salgın hususunda İspanya ve İtalya ise insan hakları ve sosyal insan standartları yönünden özgürlükçü, liberal tutum sergilememeleri.

♦ WHO yine maske takılmasında 31 Aralık’tan 5 Nisan’a kadar sadece hasta kişiler taksın demekle yanlış yaptı (Şimdi asemptomatik/belirtisiz kişiler de taksın diyor).

♦ WHO; COVID-19 tanısında PCR tanı testinin optimize edilmesinde bilimsel önderlik yapamadı, kitler valide ve verifiye edilemedi. Kitler bilim dışı denetimsiz piyasaya sürüldü (Örneğin ABD/Trump’ın ve Merkel’in bu testi 2 veya 3 kez negatif çıktı vb. binlerce vaka var).

TANI TESTLERİNDEKİ PERFORMANS YETERLİLİK DÜZEYİ

Şöyle ki; testler hususuna ayrı bir madde açmak gerekirse, Dünya’da ve Türkiye’de halen pratikte tanı testi olarak kullanılan PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) temelli yöntem özellikle Türkiye’de vaka sayılarındaki azlıkla ilişkili en çok konuşulan ve tartışılan önemli hususlardan biridir. Konunun bir uzmanı olarak; objektif bilim dünyası ve sosyal medya kamuoyunun gündemindeki tartışmaların ana noktası olan diğer ülkelere göre vaka azlığının (keşke hiç olmasa) nedenlerinin irdelenmesinin gerektiğini düşünüyorum. Günlük yeni vaka sayısı ABD’den sonra bizi dünkü veriler itibariyle 2. sıraya oturtsa da Türkiye genelinde 11 Mart Pandemi İlanı sonrası toplam vaka azlığımızın nedenleri arasında halen kullanılmakta olan tanı testi kitinin değişik nedenlere bağlı YANLIŞ NEGATİF (COVID-19 var iken testin yok demesi)sonuç vermesidir (Aslında PCR yöntemi kitleri optimize koşullarda hazırlandığında ve piyasaya sürüldüğünde yanlış negatiflik veya pozitiflikleri %1 ile %10 arasındadır). Çünkü; Bakanlık vaka sayısını bildirirken, hastanın kliniği (Bilgisayarlı Tomografi: Pozitif ve/veya kuru öksürük vb.) olsa da PCR test yöntemi pozitifliğini kesin vakada temel alıyor. Buna göre; yanlış negatifliğe neden olabilecek 4 yüksek olasılığı inceleyelim:

♦ COVID-19 kesin tanısı için gereken inceleme örneği yani vücut salgısı sürüntü örneği (Orofarinks/Ağız arkası yemek borusu mukozası, Nazofarinks/Burun arkası yemek borusu ön mukozası) iyi (çok az epitel hücresi) ve kurallara göre alınmamış olabilir,

♦ Alınan inceleme örneği uygun zaman ve koşullar içinde PCR tanı laboratuvarına taşınmamış olabilir (Özel pamuklu swab’a alınan örneğin ayrı bir taşıma sıvısı içinde olması gerekir),

♦ Klinik inceleme örneği hastalığın erken ya da geç evresinde alınması (Olasılıkla 1. ya da 2. gün ya da virüs atılım süresinin bittiğinden (27-30 gün) sonrası), yani virüs o an o bölgede olmaması,

♦ Ve en önemlisi ve üzerinde bugün için durulması gereken problem ise PCR tanı testinin tanısal performansındaki yetersizliklerdir. Neden mi? Gerek hasta özelinde gerekse toplumsal boyutuyla hiçbir ülkede görülmeyen dikey ve hızlı ve x çizgisine neredeyse 90 dereceye yakın giden eğri bugün ülkemizdeki pandemik salgında günlük COVID-19 olgu sayısı ve ölüm vaka sayısı Bakanın açıklamalarında diğer ülke rakamlarına göre az sayıda. Bu çok ilginç. Bu kadar bakanlık ve onun güdümündeki bilim kurullarının salgın yönetiminde eksik ve yetersiz ve geç sağlık politikaları varken ve uluslararası kabul görmüş salgın hastalık yönetim ilkeleri bulunurken ve bu ilkelerin uygulanmasında siyasi iktidar freni bariz şekilde gözlenirken bu VİRÜS bizi torpil mi geçti ki sayılar böyle (keşke hiç olmasa, sıfır olsa). Hayır tabii ki değil. Gerçek hasta ve asemtomatik ve subklinik vaka sayısı ve ölüm sayıları azlığının, bakanlığın PCR pozitif test odaklı değerlendirmesiyle ilişkili olabileceği ve bu sayıların Türkiye popülasyonunda ve özellikle İstanbul özelinde daha fazla olabileceği kanaatindeyim. 4 haftadır çok az test yapıyorsunuz dememize karşın bu olgu/ölüm verilerinin azlığını sadece bu parametre ile açıklamak zor, doğru da olmaz. Aynı zamanda SARS-CoV-2/RNA testinin PCR yöntemindeki duyarlık ve özgüllük sorunun olduğu gözleniyor. Şu an ulusal düzeyde bakanlıkça resmi tüm eğitim/araştırma hastaneleri ve CTF de dahil üniversitelerde tanı testi olarak kabul edilen ve ülkemizde üretilen Biospeed ticari PCR kitinin insert'i (kullanım kılavuzu) %100 duyarlılık ve özgüllük diye yazsa da, bugün görüyoruz ki bu kitte de Aynen ilk SB/halk sağlığı laboratuvarı ve Çin mamulü PCR ticari kitlerinde olduğu gibi duyarlılık ve özgüllük sorunu mutlaka var. Bir klinik mikrobiyolog olarak ifade edebilirim ki; bu sorunlu olduğunu düşündüğümüz kitlerde hedef gen bölgesinin belirlenmesi (Biospeed ticari PCR kitinde virüsün ORF 1b ile ilgili RNA'ya bağlı RNA polimeraz hedef geni iken Çin malında ve CDC öngörüsünde ORF 9b ile ilgili N (Nukleokapsid) geni hedefleniyor. Bu hedef gen bölgelerinin optimizasyonu çok büyük sıkıntı. Bu sorun birçok test negatifliği ile kayıp vakaya neden olmaktadır ve bu sayılar bu kadar az çıkabilmektedir. Hemen acelece ve hazırlıksız ve evaluation (validasyon ve verifikasyonu) süreçleri sağlıklı olmayan non-optimize PCR test yönteminin duyarlık ve özgüllük sorunu ayrıca az test yapma sorunun yanında bugünkü en büyük sorundur. Bu sorun aşılabilir mi? Bugünkü koşullarda çok zor. Bugün ülkemizde gerçek COVID-19 olgu sayısı önümüzdeki günlerde serolojik çalışmalarla (SARS-CoV- IgG) konulacaktır

Sonuç olarak;

"5 Basamakta Dünya ve Türkiye’de yapılan hatalar ve eksikliklerle Dünya insanlığı bu COVID-19 pandemik hastalığından can vermeye devam ediyor ve devam da edecek. Türkiyemiz de ise günlük yeni vaka sayısı artışı ABD’den sonra 2. sırada. Bu durum çok test yaptıkça ortaya çıktı. En çok ölümün görüldüğü İstanbul için ölüm sayıları da şu an E-Devlet ölüm istatistiği ile örtüşmüyor (En azından 11 Mart sonrası ciddi bir farklılık var). Ayrıca ölü sayıları ile epidemiyolojik dağılımların uyumlu olmadığı gibi doğrulanmış vaka sayıları ile ölüm sayıları arasında korelasyon bulunmamaktadır. Türkiye bu yönüyle de ilginçtir ki Dünya ülkelerinin görüntüsünden oldukça farklılık göstermektedir ve bu durum oldukça düşündürücüdür. Bunun dikkate alınması gerektiği kanaatindeyim. Ve son İstanbul vb. ölümün fazla olduğu merkezler için belli görevler dışında belli bir süre sokağa çıkma kararı hemen alınmalı ve belirtisiz veya tüm kişilere ve tabii ki hastalara maske takması konusunda ısrar etmeliyiz vepandemik salgın olarak COVID-19’da salgında mücadeleyi şeffaflık, şeffaflık, şeffaflık içinde yürütmek ve pozitif bilimin önderliğini kabul etmektir. Bunları kabul edersek hâlâ vakit geçmeden geleceğe umutla bakabiliriz."